“Yeah, when you call my name... I salivate like a Pavlov do-o-og”. Ooh. Ja. Hmmm. Mick Jagger kreunt die tekst lekker weg in 'Bitch' van het meesterlijke Stones-album 'Sticky Fingers' uit 1971. Het is moedig dat juist hij zichzelf met een hondenkop durft te vergelijken. En dat een man kwijlt bij de gedachte aan een vrouw? Ja, daar kunnen we ons allemaal wat bij voorstellen. Briljante tekst.

Iedereen brult 'em ook zo lekker mee. Maar heb je enig idee wie of wat een 'Pavlov-hond' nou eigenlijk is? Als je ooit eens hebt geroken aan de kaft van een Psychologie-boek, dan ken je de theorie erachter. Maar als je dan gaat nadenken over wat Jagger eigenlijk zingt, heeft hij op z'n zachts gezegd een beetje een vreemde relatie met de bitch van zijn dromen. Laten we dit eens uitpluizen.

Pavlov was een Russische geleerde die leefde van 1849 tot 1936. Hij was fysioloog en deed onderzoek naar de spijsvertering van honden. Hij hing reageerbuisjes onder de speekselklieren van honden om het kwijl op te vangen en te onderzoeken. Maar zijn experimenten gingen 'mis': na enkele keren speeksel testen, begonnen de honden al te kwijlen als hij met een zakje vleespoeder binnen kwam lopen, nog voor ze ook maar enige korrel gedroogde biefstuk hadden geproefd.

Wat was hier aan de hand? Pavlov kwam tot de conclusie dat de honden geconditioneerd waren: als ze telkens dezelfde aanwijzing kregen dat er iets lekkers aan kwam, wekte die aanwijzing na enige tijd al het kwijl-instinct op. Al bij het geluid van Pavlov's voetstappen op de gang, vulden de speekselbuisjes zich al. Het bleek zelfs mogelijk te zijn deze reactie aan te leren met indicaties die  inhoudelijk niks met de aanvoer van eten te maken hadden. Laat een belletje van tevoren een paar keer rinkelen: kwijl. Laat een lampje branden: kwijl-kwijl-kwijl.

Hoe vertaalt zich dit tot het geval Mick J.? Hij beweert dat het horen van zijn naam net als zo'n belletje of lampje werkt. Zoals bij een hond de mond vochtig wordt bij smakelijk poeder op z'n tong, zo gaat onze Stones-held blijkbaar speekselen bij een smakelijke vrouw op z'n... . (Wacht! Ben je wel boven de 18 om dit te lezen?) Terug naar de theorie: dit instinct is hem blijkbaar aangeleerd doordat de Smakelijke Vrouw telkens z'n naam noemde vlak voor seks. En ook alleen op dat moment, anders is het naam-noemen geen duidelijke voorspeller. Ik zeg al: vreemde relatie, iemand die alleen vlak voor zo'n moment je naam noemt, en anders nooit. Smakelijke Vrouw was inderdaad een beetje een bitch.

Is dit gedrag van honden en bejaarde rocksterren ook terug te vinden bij ons, stervelingen? Jawel: als je iedere avond het hoofd van Paul Witteman als laatste ziet voordat je je bed induikt, zul je automatisch gaan geeuwen als je die man overdag in de Albert Heijn tegenkomt. Arme Paul, het ligt niet aan zijn slaapverwekkende persoonlijkheid, zijn kijkers zijn gewoon geconditioneerd.

Recentelijk heb ik ook een aantal automatische reacties (bij toeval) aangeleerd. Zo heb ik een paar rode laarzen die ik tot nu toe alleen bij leuke optredens heb aangehad. Tegenwoordig hoef ik die laarzen nog maar aan te trekken en voilà, ik wil gaan zingen en dansen. En als ik m'n home-studio binnenloop, is de geur van muf tapijt en verschaalde koffiebekers al voldoende indicatie om mij in muziek-werkmodus te brengen. Verdomd handig, dat conditioneren.

Verder kan ik niet zoveel met deze theorie, in de muziekpraktijk. Ik heb wel es wat op een koe-bel geslagen bij een repetitie, en daarna Sander of Jaimie een zakje Maggi vleesjus aangeboden. Maar er gebeurde niks. Wat maar weer es bewijst dat bandleden geen honden zijn.

Volgende week meer over conditionering: waarom artiesten juist 'on tour' overlijden aan een overdosis.

Ik ben pissig. En jij gaat me na het lezen van dit stukje afschilderen als een betweterige wanna-be, waarna ik ook nog eens gekwetst zal zijn. Ach, dat moet dan maar.

Afgelopen maandag ging ik eens checken wat ze nou eigenlijk allemaal doen daar, op die 'The Mix'-middagen van het Muziek Centrum Nederland. Daar worden gratis publieke discussies gevoerd over van alles wat met muziek(biz) te maken heeft, in een soort van talkshow setting. Lijkt me nuttig voor een muzikant. En dat ben ik, dus daar zat ik. Het onderwerp dit keer was 'Hoe word ik beroemd?'. Saai-saai-saai, maar één van de gasten was popprofessor Tom ter Bogt, en die heb ik hoog zitten.

Het enige punt waarop er die middag werkelijk gediscussieerd werd, was dan ook door hem aangedragen. Eén van zijn medewerkers bij de Universiteit Utrecht is Koos Zwaan, en samen hadden ze jarenlang onderzoek gedaan onder honderden Nederlandse popmuzikanten-met-serieuze<div class="fbPhotoCaption"><wbr><span class="word_break">-ambitie. Daaruit kwamen een aantal factoren naar voren, die voorspellen of je een kans hebt om het te maken als succesvol muzikant. Tom noemde ze, en bij de meeste punten ging een zucht van verbazing en zelfs verontwaardiging door de zaal.

Goed, sociale steun bleek belangrijk te zijn. Dat papa en mama in je geloven, vrienden naar je try-outs komen. Dat wilde iedereen wel aannemen. En je moet een groot netwerk hebben. Duh. Maar toen: muzikanten moeten om succesvol te zijn meer charisma hebben dan de gemiddelde kantoorklerk. Ze moeten bovendien jonger zijn dan 25, en er beter uit zien dan Henk en Ingrid. Uiterlijk is altijd een omstreden punt, maar wel degelijk van belang: zie 'Pop Psychology BLOG 2'. Maar hoe on-cultureel verantwoord dat een wetenschapper zoiets durft te zeggen.

Toen Tom ter Bogt ook nog eens beweerde dat de meeste succesvolle muzikanten man zijn, wist de zaal het zeker: wetenschappers weten helemaal niks. Zo'n man zit in een ivoren universteits-toren en roept maar wat. “Maar Ilse DeLange dan, en Anouk, en.., en..?” stamelde de journalist. Een druk gekakel om me heen: de Top-40 staat toch vol met zangeressen? Nou dan!

Helaas was hier sprake van een duidelijk gevalletje 'availability bias'. Iedereen lijdt daaraan, ik ook. Het is de neiging datgene te overschatten wat je je heel makkelijk kunt voorstellen. Daarom overschatten we ook bijvoorbeeld de kans dat je met een vliegtuig neerstort; deze zeldzame gebeurtenissen zijn heel veel in het nieuws. De weg oversteken om elders een goedkoper pakje boter te scoren, is statistisch gezien gevaarlijker, maar dat zit niet vooraan in je gedachten. Al die (veel succesvollere) mannelijke muzikanten, die niet zoveel in de media zijn, daar denken we niet zo snel aan. Maar ze zijn er wel.

En wetenschappers spenderen al hun tijd en kunde en ingewikkelde software om erachter te komen hoe dingen werkelijk zitten, niet hoe wij -leken- denken dat ze zijn. De praktijk die je zelf als muzikant kent, is erg gekleurd, en een onderzoeker probeert de waarheid wat duidelijker zwart-wit te krijgen. Schoenmaker, houd je bij je leest: een muzikant moet niet op eigen houtje onderzoeksconclusies gaan trekken, en laat wetenschappers alsjeblieft niet een plaat produceren of een orkest dirigeren.

Om half 7 is 'The Mix' voorbij en kan er geborreld worden. Niet voor mij, want ik moet van de theorie rennen naar de praktijk: ik heb repetitie. En ik zal hard moeten werken, want ik ben vrouw, ouder dan 25, en niemand fluit me na op straat. Ik heb het charisma van Gandhi, Kyteman en Máxima allemaal bij elkaar nodig om te compenseren voor alles wat ik niet heb. De waarheid is hard.


Gray, P. (2006). Psychology (5e ed.). New York: Worth.

Zwaan, A.J., Bogt, T.F.M. ter & Raaijmakers, Q.A.W. (2010). Career trajectories of Dutch pop musicians. A longitudinal study. Journal of Vocational Behavior, 77, 10-20.</div>

Ik weet, natuurlijk is depressie bij muzikanten een veel interessanter en meer voorkomend verschijnsel, maar kom op, het is lente! Laten we het eens over die andere kant van het hoge-pieken-diepe-dalen-spectrum hebben: manie.

In de popmuziek wordt op het eerste gezicht die term niet op de juiste manier gebruikt. Manic Street Preachers? Dat waren helemaal geen vrolijke jongens, hoor. “It's just another manic Monday”, zongen The Bangles, maar in de tekst bleek dat helemaal niet zo'n leuk begin van de week in te houden. 'Manic' wordt dus in de volksmond vaak vertaald als 'maniakaal', maar Jimi Hendrix had met 'Manic Depression' wèl de psychologisch-correcte betekenis te pakken. Manie is namelijk de ene kant van een stoornis, die men 'bipolair' noemt. Twee polen, twee tegenstellingen: there are two sides to this story.

Want, 'manisch zijn' klinkt in eerste instantie zo gek nog niet: je voelt je geweldig, alsof je alles kunt en iedereen je fantastisch vindt, het leven trekt zich aan je voorbij als een prachtige film met jou in de hoofdrol. Niks mis mee mee, toch? Nou.. mensen die werkelijk in een manische episode zitten, hebben daarnaast de neiging zichzelf enorm in de schulden te steken, zomaar met iemand te gaan trouwen, tegelijkertijd hun baan op te zeggen, en menen dat ze na 1 lesje al meteen kunnen auto-racen. Daarmee maken ze vaak meer kapot dan ze lief is, achteraf. Ik denk even aan al die rap-artiesten die meteen nadat het eerste voorschot van de platenmaatschappij binnen is, al hun geld spenderen aan gouden kettingen (maar dat zou ook gewoon een soort van club-shirt van de rappers community kunnen zijn natuurlijk. Zie blog van vorige week).

Het medicijn om deze gevaarlijke gemoedsschommelingen in te dammen, is ook een aantal keer bezongen: Kurt Cobain benoemde het letterlijk in 'Lithium'. Men snapt anno 2011 nog steeds niet zo goed hoe deze stof je stemming wat stabiliseert, men weet alleen dàt het dat doet. Ook leuk om te weten: zoals in den beginne er nog echt cocaïne in Coca-Cola zat, zo was lithium-citraat het opwekkende stofje dat 7-UP zo populair maakte. Het werd geïntroduceerd in 1929, vlak voor crash op Wall Street. Die naam, 7 UP, is dus achteraf best goed gekozen. Men kon toen wel een opkikkertje gebruiken.

Maar goed, de andere kant van het verhaal is dat een manische episode in doorgaans gevolgd wordt door een periode van flinke depressie. Er wordt dus duidelijk een prijs betaald: what goes up, must come down. En in het klein kent iedereen dat wel. Vorige week had ik 't ook weer te pakken. Tref je me als journalist op een overmatig vreugdevolle dag, dan klets ik zeven dagen in een uur bij elkaar. En de volgende dag zat ik nadenkend over diezelfde onderwerpen uit het interview alleen maar suf en down op de bank. Margje lacht, Margje huilt.

Word je al zeeziek bij de gedachte aan bergen van blijdschap en valleien van treurnis? Word dan maar geen muzikant. Heen en weer geslingerd worden qua emoties, is een gegeven beroepsrisico in het artiestenleven. En zolang dit geen Kurt Cobain-achtige vormen aanneemt, is er prima mee te leven. Ook bij mij. Na een paar dagen van pijn-voor-m'n-passie brak het weekend weer aan, en stuiterde ik zielsgelukkig tijdens een nachtelijk GRAM-concert weer van het podium het publiek in.

En dan begint het weer van voor af aan.

Bron:
<a href="http://www.7up.nl/over/" rel="nofollow" target="_blank">http://www.7up.nl/over/

American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed., text revised, Washington, DC, APA, 2000.</div>

I started a new blog, in which yours truly (psychologist drs. M.A. van Eenbergen) discusses everthing that happens to GRAM, with a light scientific approach and some self-mockery. You can read a new episode every week on the new GRAM facebook page or on this website. Well, that is, if you can read Dutch.